A perda gradual da curiosidade no ser humano non é máis que unha vía de entrada á súa deterioración. A esencia de que nos nutrimos como persoas nace do feito de querermos saber, e o saber non é outra cousa que coñecemento, e tanto ten se este ha de ser transcendental coma se é simple aditamento que sirva para nos ter conformes coa contorna social ou para o noso conforto individual. Somos seres sociais e afianzamos a nosa solidez como individuos conforme Aristóteles plasmou de xeito maxistral, “kho ánthropos zoon politikón”, pois é na comunidade onde o individuo alcanza o seu pleno desenvolvemento e realiza o seu potencial. En consecuencia, a vida política, que non é outra que a social, é intrínseca ao ser humano. 

A historia dos pobos e das nacións, que así mesmo podemos estender ao campo das linguas que nos son propias, acostumouse a magnificar, identificar e revestir dunha serie de compoñentes que se non emanaban dun don divino; na práctica, chegábano a acariciar, tan de preto é que se achaban. Erguer a casa común, a patria de que nos sentir orgullosos debía contar con sólidas bases para así nos colocar á par doutros iguais. O ferrolán Benito Vicetto ou Manuel Murguía escribiron senllas historias de Galiza onde o nobre berce da nación asentaba en míticas e heroicas raíces, dándose no caso do primeiro unha visión moi propia do momento, romántica, en que o celtismo e o espírito de liberdade marcarán o discurso que logo Murguía, cun algo máis de rigor académico, haberá de perfilar. 

Con bastante tino, Martiño Sarmiento xa ironizaba no seu momento a propósito da sacralidade con que o fervor nacional acabou por elevar determinadas linguas, tal foi o caso de Goropio Becano, nacido nos Países Baixos no século XVI. As súas teorías sobre a orixe das linguas, de feito, téñense cualificado como absurdas e excéntricas. Son célebres as súas teses sobre o brabantés, dialecto neerlandés falado en Amberes. 

Goropio chegou á conclusión de que esta era a lingua que se falaba no Paraíso. Tamén aseguraba que era a máis antiga do mundo pois posuía moitísimos vocábulos curtos, signo de ser máis simple que a latina, a grega e a hebrea e, por conseguinte, a primixenia. Asemade, afirmaba que Adán e Eva eran nomes brabanteses. Por fortuna, as súas teorías foron refutadas e desacreditadas, de modo que aínda hoxe se coñece como goropismo a idea de que calquera lingua moderna sexa a orixinal da humanidade e é sinónimo tamén de que calquera etimoloxía poida ser absurda. Obsérvese, por exemplo na seguinte aseveración que o propio Goropio nos achegou: a palabra latina para “carballo” (Quercus) procedería do brabantés werd-cou “afasta o frío”. Consecuentemente, todas as linguas derivarían do brabantés, conforme o seu razoamento. 
Seguindo nunha certa medida por esta senda dos disparates, coloquemos sobre a mesa topónimos tan nosos como Ares, Atios, Fene ou Ofir (Esposende). Que ecos evocan? Que reminiscencias traen consigo de súbito?

Ares é o deus grego da guerra, fillo de Zeus e Hera, coñecido como Marte na mitoloxía romana; e puidese evocar talvez, falando do lugar, a unha historia de batallas, a unha natureza forte e protectora, ou mesmo a unha paisaxe impoñente. 

Atios pode levarnos rapidamente ao monte Athos, nome dun dos xigantes que desafiou os deuses gregos, despois de guindar unha enorme pedra a Poseidón, e que se acabaría por converter na actual península do mesmo nome. Fene, fácil analoxía tamén, relacionámolo loxicamente cos fenicios. Ofir é rexión mencionada no Antigo Testamento, famosa pola súa riqueza, especialmente ouro, prata e pedras preciosas, e disque o rei Salomón enviou barcos a Ofir para traer estes tesouros. 

Estes falsos amigos son igualmente habituais para, a través dunha lenda, tentar xustificar a denominación dun lugar. Son as lendas etiolóxicas. Sen ir máis lonxe, temos o caso da de Doniños, a que conta como a Virxe pasou pola cidade de Valverde, e foxe espantada pola cobiza e a perdición do lugar, subindo unha empinada costa até chegar a unha casiña onde parou a tomar alento. Nela vivía unha muller co seu home e dous fillos xemelgos, únicos cristiáns da aldea. 

Agradecida logo de lle ofrecer un pouco de leite, e antes de se despedir, a Virxe advertiulle que aquela xente malvada e impía recibiría castigo, mais que perdese coidado polos seus fillos. Ao pouco chegara o seu home e, mentres lle contaba sobre a forasteira, escoitaron un terríbel estrondo. A vila quedara completamente asolagada, agás a súa casa, coa auga ao pé dela e os dous meniños aboiando no berce. Daquilo ficounos hoxe un fermoso lago, cun pozo no medio que engole a todas as barcas que pasan por riba del. En suma, os dous meniños salvados do asolagamento darían orixe ao topónimo Doniños (< *dous meniños). 

 
E que diriamos, poñamos por caso, con respecto aos topónimos Cariño ou Carantoña? Pois que o afecto non ten que ver coa súa orixe. Curiosamente, na base léxica nada hai de moleza, senón máis ben do contrario, de dureza, xa que a raíz podémola ligar ao preindoeuropeo *kar/*kar(r)a “pedra, rocha”. E os topónimos Picha ou Fonte do Picho? Pois que tampouco existe nada que os relacione co órgano xenital masculino e si co céltico becc-, bicc-/picc- “punta”, e máis concretamente co cano ou billa por onde verte auga unha fonte. E con respecto a Lavacolla e Lavacolhos (Fundão, Castelo Branco)? Pois que lonxe de ter relación con lavar testículos, mais terá que ver con valgada ou auga entre montes, pois é voz preindoeuropea de onde sae a palabra “nava”, “navallo”, “lavaxal” e a castelá “lavajo”, todas co significado de charca que nunca seca. 

Chaman a atención presuntas dicotomías como Paraíso e Purgatorio, ambas as designacións presentes na toponimia galego-portuguesa. Mais a primeira, en vez de facer referencia ao edén, estao a facer a unha herdade ou terreo fechado, aludindo deste xeito a un espazo murado de gran dimensión. Procede do latín Paradisu, que á súa vez o fai do grego parádeisos, cuxo significado é o que acabamos de relatar. Purgatorio, pola súa parte, tampouco virá significar ese lugar onde as almas que morren na graza de Deus han de purgar os seus pecados antes de subir ao ceo. A etimoloxía porén, tanto sexa este sitio de almas, como o que designa o topónimo en si, aludirá a “limpar”. Provén do latín Purgare e de Purgatio “limpeza”, ou sexa, lugar onde se realiza tal acción. Non obstante, purgar pode significar polinizar, aínda que tamén sitio que fica cheo de broza, paus e pedra polas avenidas dun río. 

Outro topónimo con aparencia procaz pode ser Vilapene, cuxa segunda raíz tampouco designa a realidade sexual que se poida presumir, senón o xenitivo dun nome de posesor chamado Penius. Ou no caso de Parderrubias, que lonxe de remitir a ‘dúas’ no primeiro elemento radical, refírese á palabra ‘pedra’, ou sexa, a pedras de cor rubia ou roiba. En suma pois, velaquí unha curiosa relación de topónimos que, cultivando unha ambigua amizade, propician fáciles confusións.