Ramón foi secretario do bispo Argaya, cura de San Sadurniño, e por fin secularizado casou con Conchi. Xa xubilados marcharon para Cáceres, terra da súa compañeira. Por alí compartiu na pastoral de Cáritas. Mais nunca rachou os seus contactos con San Sadurniño, con Irimia e cos amigos da Galiza. Sei que  para moitos de nós era un referente.

Xa van para dous meses do pasamento do noso amigo e compañeiro. El tiñanos como familiares, como irmá e irmán. Para min foi sempre unha referencia senlleira na vida de sacerdote e de secularizado, con referencias compartidas de inquedanzas pastorais, sociais cuturais da Galiza, e políticas.

Compartimos aqueles gozos e esperanzas as tristezas e angustias co pobo do noso tempo que nos brindaba o Concilio Vaticano II. El viviuno en primeira liña, pois tocoulle andar facendo de pión na aula conciliar de secretario do bispo Aragaya, que foi padre conciliar durante todas as sesións.  

Tamén compartimos, poren, a frustración da actitude anticonciliar coa elección do papa Xoán Paulo II. Parece ser que durante o concilio  o cardeal Karol Vojtyla fora o xefe da minoría reaccionaria derrotada nas votacións conciliares. E mira por onde converteuse no Papa que, con Josep Ratzinger, chegou a implantar a liña conservadora da Igrexa, democraticamente derrotada no Concilio. Unha longa tempada de sufrimento e invernía eclesial (Rhaner dixit). Nós fixemos un grande esforzo en manter, poren, a liña renovadora daquela primavera insospeitada do Vaticano II.

De cura en San Sadurniño e Santa Mariña do Monte, arrodeado de persoas entusiastas pola súa labor sincera, como un familiar máis, amigo dos amigos, mantendo un servizo espléndido e desinteresado. A súa actividade cristiá comprometida no social animou a creación do conxunto folk Saraibas que resoou varios anos con un moi bo recoñecemento. Promoveu a canción infantil na Cantareliña anual, e tamén a revista Pumariño. Ao pórme en contacto con este lugar aparecen persoas que queren que a súa lembranza perdure, entre eles, Amparo, Pitucho, Rexina, Pepe, Mariño, Miguel, dispostos a manter viva a súa memoria.

A súa labor traspasou San Sadurniño e Santa Mariña do Monte. Con un bo grupo de xente comprometida na construción da Igrexa Galega. Primeiro, a Boa Nova, transformada no movemento Irimia, coas Romaxes, que levou por Galiza adiante o anuncio dunha fe liberadora, con certa rémora por parte da xerarquía  que non acaba de asumir o tema conciliar do Pobo de Deus, e aínda como Igrexa Galega. No ano 1980  celebrárase nos Peares a III Romaxe, onde se encontran co Miño o río Sil e o Búbal, dúas dioceses, dúas provincias e varios concellos. Presidiu a Eucaristía con axudantes femininas. Parece ser que Ramón salvárase da excomuñón do bispo de Ourense, pois o altar preparárase no punto onde coincidían as dioceses de Lugo e Ourense, mais a suspensión do bispo Temiño non lle alcanzou a Ramón por uns metros.

Nestes derradeiros meses, xa enfermo e incluso coas consultas, internamentos e intervencións, no deixaba de comunicarse cos amigos facendo mención do extravagante proxecto en Cáceres  dun Centro Budista con unha inversión de 45 millóns de euros, facendo parangón ao mesmo tempo coa obra faraónica que inaugurara Juan Pablo II a igrexa máis grande do mundo en Costa de Marfil. Todo extravagante. E engadía: “Levo unha tempada dándolle voltas na cabeza a esta idea: A Igrexa non foi creada para arranxar o mundo (que endexamais arranxado se dará), senón para darlle sentido. Penso moito nisto. E nesa perspectiva analizo a miña vidiña. Non todo me cadra ben. Seguirei cavilando”. Falábame da súa admirada sobriña, Maricarmen, quen inesperadamente, por desgraza, precedeulle no pasamento.

Aínda engade: “Acabo de ler o libro de Tolstoi “El reino de Dios está en vosotros”. Tíñalle ganas e agora foi. É demasiado prolixo, pero dá que pensar e repensar. Aí explica o seu pensamento sobre a non-violencia e o pacifismo. Acabou sendo radical na crenza do que di Xesús, e critícanos seriamente aos que nos chamamos cristiáns por “edulcorar” o Evanxeo. Mellor diría “por non crer nel”.

Pola derradeira Pascoa, para el, escribíame: “Se todo se acaba aquí, isto évos unha carallada. Creo que mentres estou no corpo son coma a crisálida; chegará o día en que a miña alma voará cara ás fontes da Vida convertida en bolboreta. Vós, de momento, voades  cara a Doniños. Felices Páscuas”.

Temos entendido que a súa obra, ben gardada por Conchi, merece ser arquivada e posta ao servizo de quen queira consultala e espallala para ben da Galiza e da Igrexa galega.