O de antonte foi un día triste, cando menos para min e tamén -paréceme e quero crelo así- para todas as persoas que, por calquera circunstancia, tivemos a fortuna de tratalo amicalmente.

Tiven coñecemento da súa existencia a finais dos sesenta, ao pouco da miña chegada a Santiago, cando el vivía na Algalia de Arriba e misaba na capela das Ánimas das Casas Reais. Era home popular e un destacado e respectado profesor do Seminario, próximo do cardeal Quiroga Palacios. Logo xa comecei a velo de cotío pola Facultade de Filosofía e Letras -ía un curso despois do meu- se ben neses anos de estudantes a nosa relación non foi máis aló do saúdo cortés e dalgunha conversa pasaxeira. Sería pouco despois, nos anos de preparación da tese de doutoramento -defendímola en 1980-, cando o contacto frecuente nos mesmos lugares de investigación, pois os dous traballabamos sobre o século XIX en Galicia. 

De feito, a foto -na que aparece con Xosé Ramón Fandiño e conmigo- que acompaña estas liñas está tomada nese tempo -é de 1977- na biblioteca do Instituto Padre Sarmiento, onde pasamos moitas horas. Como noutros arquivos e bibliotecas, onde case sempre houbo momentos para a conversa. Foi un grande conversador. Como grande investigador e profesor, isto último polo que teño moitas veces escoitado, xa que nunca tiven o pracer de ser o seu alumno. Mais parece lóxico que así fose sendo como era un excelente orador.

Mais, alén deses seus valores, digamos profesionais, quixera dar breve noticia de tres motivos de relación puramente vital que sempre recordo con fruición.

Os callos dos xoves no Arsenio, na Algalia de Abaixo, con bo pan para mollar e regados con viño tinto, na compaña de Ramón Villares, Xosé Ramón Fandiño, Beatriz e Sabela e a posterior partida de tute naquela súa casa ateigada de libros da rúa da Conga.

As tardes de conversa na sede da Academia Galega, con Xosé Luís Axeitos, cando andaba a preparar a ediición da correspondencia de Murguía.

O viños do mediodía dos domingos no bar Manolo, ao lado da igrexa dos Capuchinos da coruñesa rúa de Juan Flórez, con Beatriz, Fausto Galdo, Eudosia...

Tempos aqueles. “Hai que morrer sen nostalxia, eu xa disfrutei”, díxolle a Xosé Ramón Fandiño nunha entrevista de 2010. Sabias palabras dun sabio.