Onde estaría hoxe Murguía

Estomballada no sofá albisco aló enriba do andel do salón aquel pequeno gran home de grande chapeu apoiado nun paraugas cal o Atlas do Toural termando do mundo! Chamabanlle Manuel Murguía, o pai da patria, se Rosalía é a súa nai. Sigo a matinar nesa figura de Sargadelos que arrimada na tenda ao esbrancuxado e lanzal Valle-Inclán semellaba un esmoleiro. Mais canto ten feito este esmoleiro da cultura por Galiza, aínda non é avaliado dabondo hoxe por ningures. 
Teño na man o libro de Neira Vilas: Manuel Murguía e os galegos da Habana, un libro de cartas entre a Galiza interior e a emigrada en Cuba. Que triste ver cómo foron os socios do Centro Galego da Habana quen tiveron que financiar, cunha aportación mensual, a Murguía para que se adicara a escribir a Historia de Galiza. 
En 1883, con Rosalía moi enferma, Muguía perde o seu emprego habitual. Sobrevive grazas en gran parte a este Centro que, andando o tempo favorecería tamén con pensión vitalicia a dúas fillas do matrimonio máis senlleiro da nosa cultura que apenas tiñan para  subsistir! 
Esta foi sempre a miseria dos galegos, ter que sobrevivir a pesares do seu propio Estado, con todos os atrancos posibeis e, por suposto, coa axuda de Alénmar. Canto custou en esforzos continuados durante décadas escribir o diccionario da lingua galega, crear a Academia da Lingua, recoller o folklore, os documentos históricos e antropólóxicos... para que non afogaran no Leteo! Canto aínda non o sabemos os galegos de hoxe! Non porque non estea aí, ao noso dispor a información senón porque non se pula, nin se divulga xiquera nos medios de comunicación ía dicir galegos, mais... non sei se lles acae ese nome. Fíxose o mausoleo de Rosalía por suscripción popular. Como se di neste libro: “Máis alá da empanada, e da muiñeira, e da botella de augardente, e dos retratos e cartas familiares, necesita (o transterrado) coñecer a historia da terra onde naceu para afirmarse e para transmitirlla ós demais...”. Un emigra para mellorar, para medrar coma persoa. É deprimente que un cento de anos despois, os anuncios de Vivamos coma galegos aínda non pasaran das empanadas! 
Tamén na Habana artelláronse os símbolos galegos, o himno, a bandeira, o escudo... coa colaboura de Murguía, Carré, Fontenla Leal (ao que os ferroláns lembrámolo cunha praciña ben feíña) e tantos outros, como aquel alcalde de Coruña, Manuel Casás que tanto escribiu encol de temas galegos. Nin quero comparalo co actual alcalde e o anterior, ecos do la la la, artigo determinado dende o autoodio! Aquela bandeira que envolveu a Curros no seu retorno á patria para ser soterrado e que por iso, a dicir de Murguía, xa tiña que ser honra de calquera galego. Dicía Calveiro que resultaba curioso e de mal agoiro que a última voz rexistrada naquel esquecido diccionario fose cativo!
Cativo, orixinariamente preso, encadeado, e por influxo do cristianismo tamén malo e ruín. Mais tamén engaiolado, atraído. Adverso, mesquiño, rapaz que non chega á adolescencia e pouco crecido para o tempo que ten. Non é isto Galiza, non somos isto os galegos de hoxe: cativos, en todas as súas acepcións? Con que vergoña visitaría hoxe Murguía o CEIP que leva seu nome, na periferia rural de Coruña e asisitiría ao ensino aínda non galego, con inquérito a pais sobre a lingua dos fillos, do sonado decreto de Feijóo, que eleva ao pai a profesional de ensino? O único que non lle pasmaría hoxe sería a política das deputacións. 
Aquela deputación que gastaba trinta mil pesetas das de 1911 co gallo da viaxe do Rei a Ferrol, cicateáballe as subvencións a Academia Galega durante anos. Pois así se escribe a historia de Galiza, con cicatería, aldraxes, mesquindades e ocultacións. A historia da desmemoria!
Dicía Murguía que se o éxito non acompañaba aos galeguistas e ao noso futuro como pobo era por mor da indiferencia e incultura xeral que esquece o serio e ocúpase do frívolo. E parafraseando a Chesterton eu diría que o periodismo, maiormente, consiste en dicir “Murguía morreu” a xentes que non sabían que Murguía estivese vivo”.
Leo ademais Desta beira do Leteu de Vázquez Souza, tantos textos esquecidos a man tenta! Aquí resgátase o discurso inédito do Patriarca: Palabras de Ouro. Nel, con carraxe, Murguía diríxese ao poder español: “Atrevédevos de vez a negarnos a auga e o sal, pois, nin nos coñecedes ben, nin nos amades, nin sentides para connosco máis que o instintivo e selvaxe desdén con que nos ollades e parece servos inxénito...! Éramos unha nazón que afirmaba so todos os conceptos unha marcada personalidade e hoxe, partida como a túnica de Cristo, en catro provincias, xa non se chama Galiza para o Estado...”. 
Sempre foi Murguía perseguido e ninguneado pola historia oficial meseteira por ser fiel a Galiza e non é de estranar ousando escribir a mediados do século XIX: De las guerras de Galicia en el siglo XV y de su verdadero carácter, obra revolucionaria aínda para tantas fundacións subvencionadas que medran hoxe coma fungos á sombra do ultracentralismo! 
Á morte de Rosalía, en 1886, Murguía dá ao prelo Los Precursores. Para el o máis persoal de cantos nos deixou. No remate do seu prólogo envíanos dende o Alén verbas de ardente actualidade, eis: “O feito, feito está: loucura ou posibilidade a obra intentada, é a que hoxe se lega á inmediata posteridade para que a realice, se ten forzas para elo... O problema está en pé, como a antiga esfinxe, garda aínda os seus segredos... Somos cidadáns dunha patria distinta, servimos outros altares, non queremos por fillos aos que desertan das bandeiras a cuia sombra combateron o seus pais...”.
E segue a aboiar, ás avesas, unha doce sombra que une e enlaza ás distintas xeracións de galegos! Cicais a compaña dos galegos maxinados por Curros no Divino Sainete.
E eu sigo a albiscar aló enriba no andel ao grande home pequeno de paraugas e chapeu.