Hai uns días inaugurei unha exposición. Co fin de acompañar a mostra, pedíronme un pequeno texto explicativo das intencións da miña obra. Como todo na arte, as épocas marcan moito as tendencias nese sentido. Cando eu era novo, o creador non debía dar demasiadas pistas sobre o seu traballo. Considerábase que aquilo podía resultar unha interferencia sobre a propia percepción do espectador. En certo sentido, limitaba a riqueza proporcionada por unha lectura diferente en cada caso. Doutra banda, a linguaxe visual ten os seus propios códigos, e aínda que desde sempre se realizaron críticas e interprétase o traballo realizado polos artistas, aqueles aspectos fundamentais, que realmente marcan a calidade dunha peza plástica, non poden ser traducidos mediante palabras.

Nas novas xeracións, este labor discursivo é fundamental. Desde as distintas escolas e facultades considérase un complemento ou apoio necesario. Un lugar onde explicar e analizar as intencións que nos moven e que nos fan realizar un esforzo nun ou noutro sentido. Debo indicar que veño observando que o aprecio do profesorado, ou sexa, as cualificacións, vén marcado por ambos os niveis, case á mesma altura.
 

Este non é un asunto menor, xa que implica cambiar os roles e mesmo a xerarquía que ocupa cada figura no meu mundo. Actualmente, un profesional, denominado “curador” ou “comisario”, está a substituír ao propio artista no espazo central do proceso. Son moda as denominadas “exposicións de teses”, onde unha idea se desenvolve co acompañamento de cadros, esculturas, instalacións ou fotografías que, en moitos casos, serven de simple ilustración dese contexto teórico.

Aínda que non recibín unha formación excesivamente intensa neste asunto, recoñezo que a min isto nunca se me deu mal. Teño o costume de estudar moito aquilo que vou realizando, e como son unha persoa de natureza insatisfeita, trato de entender os acertos e erros de cada momento e procuro evolucionar a partir de ambos. Como esta introspección é bastante orgánica e avanza ao mesmo tempo que a súa plasmación material, adoita ser bastante sincera e –algo fundamental– adáptase a unha explicación sinxela, que non abusa dunha linguaxe demasiado hermética.

Estes temas sempre me fan lembrar dúas anécdotas que, dentro da miña vida, manteñen unha certa relación. 

Hai xa bastantes anos, e con motivo dunha distinción outorgada, ao xa desaparecido artista informalista Antoni Tàpies preguntábanlle nunha entrevista, con bastante maldade, se non lle molestaba que boa parte do público puidese non entender a súa obra mentres que o achegamento a Velázquez era moito máis natural e universal. A contestación quedoume gravada para sempre. Dixo que non, xa que consideraba que a maioría da xente non entendía, en absoluto, ao gran mestre sevillano.

A outra situación, que me tocou experimentar en persoa, tivo lugar na viaxe que realicei cando casei. Saímos de Ferrol en coche e, aínda que tiñamos un destino fixado, digamos que tomamos o traxecto con relaxación. Desta maneira acabamos ao mediodía nun pobo castelán. Como non había moito que facer apuntámonos a unha visita guiada a un convento do lugar.

A verdade é que o sitio era extraordinario, mesmo cuns baños árabes incribles. Pero chegamos a unha sala que albergaba a pinacoteca do edificio. Aínda que os cadros eran numerosos, tamén eran bastante malos. No momento de entrar no espazo, a maioría dos nosos acompañantes de excursión mostraron o seu encanto e, con voces bastante elevadas, empezaron a lanzar louvanzas ás devanditas obras. Eu bisbeille á miña compañeira a realidade do alí exposto. Case ao mesmo tempo, a guía, que pechaba o grupo, sinalou con voz potente: “Aquí a colección de pintura, bastante mediocre”. Aquel comentario sincero pareceu acalar de golpe o entusiasmo colectivo.

Os lenzos eran de estilo barroco. Poderíase falar da imitación do tenebrismo de Caravaggio. Había virxes como as de Murillo e mesmo frades como en Zurbarán. Pero non, aqueles presupostos teóricos similares non alcanzaban, nin de lonxe, a calidade e profundidade dos mestres. Como dixen ao principio, a linguaxe visual non é posible explicala plenamente de forma verbal.

As liñas que escribín para a miña presentación case podo dicir que son contraditorias con este texto. Así é a arte: móstrase esquiva e difícil.

Nun mundo tan saturado de imaxes, onde apenas significan nada. Onde non dedicamos o tempo necesario para decodificalas, esmagados por un bombardeo continuo, os profesionais da plástica temos unha dificultade e, sobre todo, unha responsabilidade ética. Será o momento de limitar a xeración indiscriminada de tantos estímulos visuais?

Hai un axioma que sinala que unha imaxe vale máis que mil palabras. Pero creo que isto xa non é unha realidade. O certo é que hoxe merendamos con arrepiantes escenas na televisión de, por exemplo, o masacre de Gaza, e igual de verdade é que o número de espectadores que apenas reciben un estímulo nos seus sentidos e conciencias é enorme.

Eu non teño unha solución para as cuestións expostas neste artigo. O que sei é que é necesario reflexionar sobre tan incómoda situación. A sensibilidade emocional e intelectual producida pola nosa capacidade óptica, intraducible a outros sistemas de comunicación e información, se atrofia. Outro signo dos nosos tempos, curiosamente dun mundo habitualmente definido como sociedade da imaxe.
 

Quizais sexa o momento da poesía, a palabra pintada!