CLARIDADE

Estanlle a caer –será o próximo 14 de outubro– sesenta e seis anos á estrea, no madrileño Teatro Español, de Historia de una escalera. Cumpre, pois, un ano máis ca min, xusto unha semana despois de me chegar os sesenta e cinco. O drama de Buero Vallejo representouse no Español –e estivo algúns meses en cartel- porque o “Premio Lope de Vega 1948” que viña de gañar por unanimidade -no mes de xuño de 1949, en competencia con 206 obras-, ademais de 10.000 pesetas, levaba aparellada a representación nese espazo. Como se trataba dun premio premio oficial –convocado polo Concello de Madrid-, nin que dicir ten que o xurado estaba formado por personalidades culturais moi adictas ó réxime franquista. Non obstante, non deixa de resultar curioso que se lle outorgase este apetecible galardón a alguén como Antonio Buero, que só dous anos antes saíra da prisón de Ocaña en liberdade condicional. Sabido é que Buero Vallejo foi xulgado e condenado a morte por “adhesión á rebelión” en 1939, que, logo, lle sería conmudada por trinta anos de reclusión. No tempo de presidio compartiu, por volta dun ano, a galería dos condenados a morrer da prisón madrileña de Conde de Toreno con Miguel Hernández -coincidirían tamén na prisión de Yeserías-, a quen lle fixo un magnífico e coñecidísimo retrato (“Para Miguel Hernández, en recuerdo de nuestra amistad de la cárcel. 25-I-XL”), o mesmo que a outros compañeiros de galería, como o excelente debuxante comunista David Álvarez, pouco antes de que o fusilasen. Buero, que se afiliara ó PC durante a guerra, no tempo en que estivo na cadea do Dueso coincidiu cun destacado militante comunista: Narciso Julián Sanz, do que tamén realizou un magnífico retrato que, non hai moito, chegou á Biblioteca Nacional, doado pola familia de quen fora comandante do Exército Republicano. Vin representada esta obra e tívena de lectura obrigatoria na materia de literatura española do 5º curso da licenciatura. Impartíanos as clases o profesor Iglesias Feijoo (cariñoso recordo, Luis), que, curiosamente, nesa altura andaba a lle poñer o ramo á súa tese de doutoramento El teatro de Buero Vallejo. Lina nunha edición (xunto con Las palabras en la arena) de Escelicer (1972), que aínda teño. 
E a conto de que ven nun día como hoxe falar desta importante e interesante peza teatral, podería preguntarse alguén? Pois veume á cabeza por dúas razón. A primeira, porque acabamos de lembrar -algo sobradamente coñecido- que Antonio Buero foi militante comunista e compartiu presidio con bastantes camaradas e que inmortalizou algúns deles. E esta fin de semana estase a celebrar en Madrid a festa do Partido Comunista e ata é posible que algunha das personalidades citadas, de vivir, puidese ter acudido –non sería mala cousa- a este significado evento. E a segunda polo da escaleira, palabra que aparece no título. Circula por aí un dito -ese que di que cando atopas un galego nunha escaleira nunca sabes se sobe ou se baixa- que, como tantos outros referidos a xentes de tódalas partes do mundo, é unha auténtica bobada, unha soberana estupidez. Refírese como non á suposta indecisión das persoas desta nosa nación. Nos meus primeiros oito apelidos: Dobarro, Paz, Silva, Mauriz, Lodeiro, Permuy, Gelpi (en realidade Gelpí) e Yáñez, só atopo un –que me corrixan as, ou os, especialistas en antroponimia, que eu non o son- que non é galego: Gelpi (como dicía meu avó) ou Gelpí (como parece que debería ser), con clara orixe catalá. O resto, con maior, menor ou case nula presenza noutras comunidades, seméllanme claramente galegos. I-á-ñez, que non o palatal Yá-ñez, pronunciaba a miña avoa este seu segundo apelido. Como parece obvio, non teño oito apelidos galegos, como os vascos e cataláns das películas, pero case.