RECORDANDO AQUEL 10 DE MARZO

O réxime franquista tense caracterizado por ter sido un dos máis feroces dos coñecidos ao longo da era actual. Franco non se singularizou precisamente pola súa clemencia á hora de indultar os seus opoñentes, ben ao contrario, foise para a cova con tempo suficiente para poder asinar as súas derradeiras sentenzas de morte. Estámonos a referir ás do 27 de setembro de 1975, co fusilamento de tres militantes do FRAP, J. Humberto Baena, José L. Sánchez Bravo e Ramón García Sanz, e dous de ETA, J. Paredes Manot ‘Txiki’ e Ángel Otaegi. Pero poucos meses antes, o 2 de marzo de 1974, fora sentenciado a morte no garrote vil –derradeiro reo con quen foi utilizado tan maléfico artefacto– Salvador Puig Antich ‘El Metge’, anarquista e antifascista. 
A Lei de 5 de xullo de 1938 –na España de Franco– restabeleceu a pena de morte no Código Penal común, a cal fora eliminada, segundo a exposición de motivos da mesma lei, “por un sentimentalismo de notoria falsía y que no se compagina con la seriedad de un Estado fuerte y justiciero”. A Lei de Seguranza do Estado de 29 de marzo de 1941 e o Código Penal de 1944 consígnana nunha vintena de casos. O Decreto 3096 de 14 de setembro de 1973 publica o texto refundido do Código Penal, podendo ser aplicada a pena de morte nos delitos de homicidio; atentado contra a autoridade, os seus axentes e os funcionarios públicos; delitos contra o Xefe do Estado e os seus sucesores; delitos contra a forma de Goberno; parricidio; pirataría; rebelión; roubo con homicidio; sedición; tenencia e depósito de armas ou municións e tenencia de explosivos; traizón. 
Fica ben patente, pois, a extrema dureza con que o Código Penal podía chegar a ser aplicado no tempo que durou a ditadura franquista. Alén diso, e a teor destas medidas capitais, tampouco é de estrañar ver a actuación dos corpos policiais, sobre todo en certos casos como actividades (clandestinas) de reunión ou en manifestacións, chegándose a dar situacións arrepiantes, tal foi o caso da matanza do 3 de marzo de 1976 de Vitoria, xa na transición e con Franco acabado de morrer. As mobilizacións obreiras convocaran para ese día unha asemblea na igrexa de San Francisco de Asís. A policía, e facendo caso omiso ao párroco, botara gases lacrimóxenos dentro da igrexa ateigada, o que provocou a saída ao exterior dos traballadores, momento que foi aproveitado para seren masacrados, morrendo cinco por disparos e resultando máis de cen feridos.  
“Aquela infausta xornada de dez de marzo [...] mantíñaa moi viva. Fixáraos na súa mente infantil, pois ese día convertérase en testemuña accidental dos sucesos, como tantos outros rapaces, aínda que non os protagonizase. Porque antes de Amador e Daniel caeren abatidos polos disparos da policía non lonxe dos muros da Construtora, unha hora antes tan só, fora recollido na porta da escola por unha veciña a petición de súa mai. [...] Os traballadores da factoría, turbamulta desbocada e perigosa (conforme a propaganda oficial), percorrían as rúas da cidade armados con barras de ferro e outros utensilios contundentes. Mais contrariamente a isto, o que si facían era fuxir diante das forzas da orde pública; polo que, o Álvaro, da man da veciña, da outra, a súa filla, entraran súpetos nun portal, lugar de refuxio de máis viandantes e até operarios do estaleiro que escapaban da policía. Graváraselle a ferro na mente infantil a imaxe da loita, así como os homes de gris, fortemente pertrechados, armados de pequenas metralletas, e apostados de dous en dous en cada esquina das bocas de rúa da cuadrícula, no barrio da Magdalena, verdadeiros ortópteros acourazados, pavorosos, e desde aquela pesadelo febril en imaxinación de neno. Logo, xa grandiño, mesmo sabería dalgunhas veciñas que naquela xornada axudaran a librar das gadoupas policiais a máis dun traballador da Construtora, facéndoos entrar nas súas casas e deixándoos saltar polos tellados”.  
Neste fragmento de ficción, novela inédita de título “O Sentido da procura”, describo un episodio que recolle esta infeliz xornada de marzo do 72. A realidade dos feitos acabou por confirmar que os traballadores da Bazán, en loita pola inxustiza do convenio colectivo, saían á rúa para se xuntaren cos de Astano en Caranza. Mais no barrio de Recimil, dous caían abatidos e mortos –Amador Rey e Daniel Niebla– por fogo da garda civil, dezaseis foran feridos de bala e outras decenas por lesións diversas. Con todo, tal circunstancia xamais foi levada aos tribunais e ninguén respondeu por estas mortes nin polos feridos. Só o feito de se ter convertido a data no da conmemoración do Día da Clase Obreira Galega, alén doutras mostras como o monumento erixido no propio lugar, documentais, libros, etc. tentaron ser os substitutivos do que a xustiza non puido ou non quixo xulgar. “Erguéstevos cedo aquel día / o costume do traballo / mañá cediño pra facernos ca vosa morte”, fora como Uxío Novoneyra poeticamente desexou deixalo inmortalizado nunha sorte de epitafio.