Lendo en Ferrol

Os lectores –supoño– nacen. Home, ter unha boa biblioteca á man axuda, pero non necesariamente. Hai casas ben dotadas de libros nas que algún dos seus ocupantes botan mans deles e outros fan caso omiso. Ao revés, hai xente que por circunstancias da vida non dispoñen deses bens para min tan elementais, chamados libros, e fan por buscalos e acaban, inevitablemente, batendo con eles. Hoxe, nunha sociedade hiperbólica en todo, os libros medran por cada curruncho, como cogumelos após da chuvia, isto sen esquecer a presencia de algo impensable na miña época, na miña idade moza, a lectura obrigada en colexios e institutos. Si, xa sei que o de obrigar a ler semella un mandato tan absurdo como facer que un coma caviar obrigado. Iso por non falar doutros asuntos igualmente pracenteiros nos que a obriga semella onerosa. Mais é o que hai e, ben pensado, existen estudantes que cos anos non terán lido máis que o que leron na escola (e iso se tal fixeron e non pasaron da transmisión oral que lles fixeron os lectores de verdade). 

Como quen, de cativiños en Ferrol, mercabamos “chistes” en Delta ou en Monso ou en Pablito ou, nunha señoriña con lentes que tiña quiosque nun portal da Rúa da Igrexa (daquela, oficialmente, Calvo Sotelo e antes, Sagasta). Por suposto que detrás do lector de “chistes”, noutros lugares, “tebeos”, e aínda “contos” (en Santiago e en Ourense), hai unha persoa que acabará lendo outras cousas, non sei se de máis fuste, pero si diferentes. 

Así e todo eu simultaneaba aquelas lecturas coas clásicas (de Perrault, irmáns Grimm, Andersen, Elena Fortún, xa saben, Celia, Matonkikí, o gato Pirrakas e tal e tumba) e as de Richmal Crompton, tan esquecidos hoxe Guillermo Brown e os Proscritos, Enid Blyton e botalle fío ao papaventos das lecturas infantís-xuvenís. Daquela, ao entrar na idade dos xazmíns e as rosas bravas, comecei pasar a outros autores (e aquí debo incluir “El amante de Lady Chatterley”, que un meu tio tiña agachado nun caixón, nunha edición arxentina mercada de tapadillo na Central Librera). 

Quero dicir que eu xa ía para lector compulsivo, e xa que logo lía de todo o que atopaba, que podía ir desde Carmen de Icaza ou Camen Kurtz (curiosa a súa novela Detrás de la piedra, ubicada en Nebia, trasunto de Neda-Jubia) a Lajos Zilahy, Stefan Zweig, felizmente recuperado hoxe, ou ¡Faulkner! (o meu primeiro Faulkner, editado cos anteriores na colección “Reno” de Plaza&Jané). Ora, o momento decisivo foi cando descubrin a Biblioteca Municipal, ubicada na banda dereita do edificio do Concello, e atendida por unha dona de gafas de pasta negra da que nunca souben o nome pero si que lle gardo agradecemento absoluto. Porque da súa man recibín Dostoievskies e Molieres e –sobre todo– un “Decamerón” íntegro no que atopei, marabillado, contos como aquel de Frei Rústico a quen unha ermidaña non fai senón consumilo unha vez que descubre o que compre facer para que o diaño volva ao inferno. 

Dígase de paso que naquela biblioteca fumar era posible, para os varóns, non así para as femias, que así tivesen corenta anos, sendo fumadoras tiñan que aturar como un rapazolo fumaba diante delas, mentres que elas para facelo debían saír á Praza de Armas. Como hoxe, por certo, agás que sexas autoridade, iso si, democráticamente elexida. 

A unha carreiriña de can desta biblioteca había un par de librerías da miña predilección. En Real, Helios, onde mandaba con rigor e elegancia Álvaro, a quen lle fun mercando os libros de Austral (tres presos o volumen sinxelo, cinco o dobre) que tanto me deran de ler. Isto en sábados pola tarde, antes de mergullarme, de cabeza, na Biblioteca Municipal. Ora, á Central Librera, de Dolores, onde segue estando, co impagable (sairía carísimo) Miguel Justo á fronte, debínlle libros prohibidos, non soamente o que lle mangara a meu tío (e que acabei prestándollo a don Antonio Bouza Evia, meu profe de Relixión) mais tamén Lolita, vido igualmente da Arxentina, “La guerra civil española” (Ruedo Ibérico), de Hugh Thomas ou “La escuadra la mandan los cabos”, de Benavídes, en edición mexicana. E quero lembrar, e de paso losar, a actitude deste e outros libreiros beneméritos que axudaban aturar aquela ditadura, ademais de cruel, aburridísima. E falo de libreiros “de novo” que “de vello” estaba “Cartagena”, en Madalena, beiras do Paseo de Herrera. A este home, así alcumado porque viñera de Cartagena represaliado por republicano (o franquismo, cos cárceres abarrotados con vencidos, iso sen contar os que foran parar baixo terra, dera en desterrar moito persoal, así este home, tamén coñecido como “O Xordo”).

 E é, que en verdade, o home aquel, de aspecto quixotesco, arrumbado nun sillón poeirento do que soamente se erguía para as transaccións, tiña un problema auditivo moi, moi serio. No interior da súa, digamos moi xenerosamente, librería, había moita cotrosería, mais procurando con sosego era posible bater con algunha xoia. Así a primeira edición de La procesión de los días, de Wenceslao Fernández Flórez “Salivilla”, director que fora do “Diario Ferrolano”, e vítima dunha inmersión involuntaria nunha fonte que aquí había. Vingouse de nós nunha novela que non está mal e pide reedición urxente. Chisco, Miguel, tomade nota, ¡embora!. Mais o material valioso de “O Xordo” estaba, ben so visto, no andar superior do seu curruncho. Ou iso di Raúl Morodo, quen me ten falado dunha cova de tesouros libreiros nese pequeño horto ou paraíso a nós, clientes de pouco poderío, vedado. Mais non a quen logo sería embaixador de España e Caracas e moitas outras cousas. Que aquí cando queremos somos moi, pero que moi aplicados. En fin. l

(Esta reportaxe non se puido publicar enteira por problemas técnicos)