O profesor e investigador Xosé María Dobarro –Ferrol, 1950– é autor, canda Xosé Manuel Varela, do contido da exposición coa que Embora e o Concello quixeron conmemorar os cen anos da experiencia da editorial Céltiga. Oito centros educativos acolleron unha mostra que chega ao seu fin estes días no IES Ferrol Vello.

Aínda que a tiraxe non é doada de estabelecer, si houbo un público amplo para unha colección coma esta de novela curta en galego... 
É case imposible saber cantos exemplares se tiraron e, sobre todo, onde se vendían porque a publicación, como se pode comprobar consultando a prensa da época, difundiuse por toda Galicia. Case todos os xornais foron recollendo a saída de cada número, en moitos casos con tipografías destacadas, o que quere dicir que si se vendeu por fóra. Pero insisto en que é difícil saber a tirada exacta.

De quen foi o empeño principal en que Céltiga saíse adiante nunha cidade como Ferrol? 
Entendo que o entorno do que foron as Irmandades –a de Ferrol  non foi das primeiras en constituírse– tiña claro que había que impulsar proxectos diversos que redundasen no uso, divulgación e lectura do galego. Axudou o feito de que viñesen traballar a El Correo Gallego –que se facía en Ferro– destacados militantes das Irmandades, como Blanco Torres ou Ramón Villar Ponte. Ademais, Xaime Quintanilla xa estaba desde había algúns anos afincado aquí... Esa efervescencia que se produciu favoreceu esta iniciativa que non era orixinal no tocante ao formato, mais si na lingua empregada.

No seu final que tivo máis peso: a ditadura de Primo de Rivera ou os problemas económicos? 
Adoita sinalarse como causa a ditadura, pero eu coido que non tivo nada que ver, e por unha razón moi simple: moi pouco despois de que desaparecese Céltiga, que tivo unha gran relevancia e vendeuse e leuse por toda Galicia, na Coruña naceu Lar, algo moi semellante, que durou anos e anos. Non é que Primo de Rivera fose un namorado do galego, nin do catalán; houbo certas restricións, pero non foi en absoluto o motivo principal, senón que foron as causas económicas e doutro tipo as que o motivaron. Teño o convencemento de que os autores, tanto os gráficos como os literarios, non cobraron un patacón. O propio Ánxel Casal dicíao nunha entrevista a respecto de Lar: só un autor lles quixera cobrar; o resto traballaron de balde. Iso, que por un lado é unha vantaxe, por outro é unha eiva porque a xente acaba cansando. Tamén houbo falta de orixinais. Moitos non se cinguiron ao proxecto orixinal de facer novela galega: apareceu un libro de poemas de Eladio Rodríguez, obras de teatro de Charlón e Hermida e mesmo algunha cousa traducida de Novoa Santos... Se a todo isto engadímoslle que tiña uns custes, pouco a pouco foi esmorecendo.

Esa fraxilidade do mundo editorial é unha constante que se mantén até a actualidade? 
En xeral, o sistema editorial galego foi fráxil sempre. Hoxe por hoxe, e dígoo sinceramente e con dor –aínda que tampouco é exclusivo do galego e afecta tamén a contextos culturais e económicos máis prósperos–, o sistema editorial tería moitas dificultades para subsistir sen axudas públicas. E isto pódese estender a boa parte da literatura española.

É un problema de público? A xente le menos galego ou le menos, en xeral? 
A xente, en xeral, non le moito, de nada. O único que le son as pantallas dos celulares e dos ordenadores... Hai algo que me chama moito a atención e que me comentan exalumnos que andan polos trinta ou corenta anos, e é que recoñecen que nunca len un xornal en papel. A min o libro dixital cánsame, son incapaz de lelo e son un defensor do papel, pero a xente nova non, e por certo que tampouco le moito. Levo máis de dez anos fóra do ensino, pero as obras que eu mandaba ler para a miña asignatura xa eran unha cousa cativa comparada coas que tiña que ler eu: nalgunhas materias tiña que ler 30 ou 40 obras e eu mandaba ler oito ou nove. É algo que se vén arrastrando e que se fomenta desde o poder. A educación actual está interesada en que a xente non teña moitas armas para contrarrestar o que lle queren facer tragar.  

O paradoxo é que esa incapacidade crítica prodúcese no momento  no que a información é máis accesible que nunca... 
É moi difícil distinguir a verdade da mentira en calquera asunto. Véndese moita nova falsa ou sesgada, e seleccionar o que ten interese sobre o que non tamén se fai difícil. Estamos un pouco perdidos nese volume inmenso de información.