Luís Alonso Girgado | “Tiven a sorte de poder vivir do que me gustaba, e fíxeno da mellor forma que puiden”

O catedrático de Lingua e Literatura española e membro do Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades, Luís Alonso Girgado (Ferrol, 1946), será homenaxeado mañá en Santiago de Compostela con motivo da súa xubilación. Girgado é unha referencia para os estudosos da literatura galega e, tamén, para os lectores e lectoras que cada semana seguen as súas colaboracións nas páxinas do suplemento dominical Nordesía.

Que sensacións ten diante da homenaxe?

Cando cres que a vida se porta ben contigo tes que estar moi agradecido, neste caso tamén á xente que fixo posible o libro [“Ler e vivir. Homenaxe a Luís Alonso Girgado”, co que se agasallará aos asistentes ao acto, no propio Centro Ramón Piñeiro], desde as persoas que lle deron pulo para que se puidese publicar ata as que materializaron a edición. A sensación é de satisfacción e ledicia.

Que balance fai destes 25 anos traballando no Centro Ramón Piñeiro?

A miña vida profesional ten dúas etapas complementarias e diferentes; unha, a docente, en cinco institutos, e outra, de estudo, edición e investigación no Centro Ramón Piñeiro a partir de 1994, cando se funda, e ao que non lle faltaron críticas no comezo, aínda que logo as augas volveron ao rego. Os inicios foron certamente difíciles, pero con publicacións e presenzas varias saíu adiante, e iso é o máis interesante.

E agora xa case ninguén cuestiona os logros conseguidos... Está todo o recoñecido que debera?

Creo que está asentado. Ollando o catálogo, vese o que hai, e iso non se pode negar, non é opinable. Opinable é o valor intrínseco que pode ter cada unha das publicacións, pero que están aí é indubidable. Todo é perfectible, o cal non quere dicir que con máis dun cento de publicacións, o Centro poida sestear. Hai que seguir, segue a haber proxectos, continúa unha pequena plantilla de bolseiros e de directores de proxecto, e o funcionamento é normal, creo que coa aceptación, aínda que cada quen ten a súa opinión, do ámbito da cultura. O Ramón Piñeiro ten en materias como a lingua e a literatura un posto de seu.

Aquelas críticas iniciais tiñan máis que ver co momento político daquela altura ou coa figura de Ramón Piñeiro?

Aquí houbo un enfrontamento entre esquerda e dereita. Por unha parte estaba a figura de Fraga e, por outra, a esquerda galega, e mesmo a universidade tamén se manifestara ao respecto, incluso cunha folga. Tratábase dunha tensión de tipo político que non ten nada que ver coa tensión científica, que se substancia dou-tra forma, demostrando que temos cabida, como se demostrou, e que estivemos aí para traballar por Galicia e para facer as cousas coa meirande dignidade posible.

Cre que a cultura galega está plenamente normalizada?

As cousas non teñen o grao de perfección que sería desexable ou ideal. Sempre se pode facer máis, sempre se pode avanzar máis, sempre se pode pedir máis, pero non vou negar todo o que se leva feito, que é importante. Que iso chegue á perfecta normalización? Pois non o creo. Hai un feito, desde hai xa un tempo, que é o peche de librarías e a mala situación no ámbito editorial. O libro galego anda mal, as editoriais galegas están sobrevivindo e se un mira o último que se publicou, verá unha serie de logos de patrocinio que semella que cada libro que se publica necesita cinco, seis ou sete benefactores. Iso non é unha situación normalizada. E o mesmo digo co peche de librarías: caen como moscas. Falta, creo, un plan de lecturas para o ensino primario e secundario, serio, ben levado, de galego, castelán e universal. E, por suposto, que sexa obrigatorio para o ámbito do ensino.

Percibe que, en termos xerais, a formación do alumnado foi a peor?

Iso está á vista. Falamos de que chegamos aí arriba e estes días mesmo o presidente da Xunta falaba da decepción das tecnoloxías. Eu coido que é evidente. A situación para min é claramente decepcionante e de positiva non ten nada.

Leva máis de media vida fóra de Ferrol. Séntese querido na súa cidade natal?

Iso non ten dúbida. Hai moita xente que me quere; de feito, as poucas distincións que teño son todas de Ferrol. O que pasa é que a min de Ferrol dáme moita pena falar, entendes? Vou tendo cada vez menos referencias, menos familia, pero cada vez que vou sinto máis que a solución, o arreglo, o poder chegar a un nivel medianamente decoroso e satisfactorio é unha tarefa que non sei se van poder emprender, da cor que sexa, os diferentes gobernos, porque en Ferrol se necesita moito investimento. Eu coñecín o Ferrol dos anos 60 e 70 e era unha cidade con impulso, con vida, con vitalidade...

Gustaríalle terlle dedicado máis tempo á docencia?

A miña vocación toda a vida foi a docencia. Onde mellor o pasaba era dando clase. Gustábame moito. Tiven a sorte na vida de poder vivir do que me gustaba e fíxeno da mellor forma que puiden. Como profesor, tiven dous momentos moi bos; un, na Bañeza, nun instituto estupendo, con xente con ganas de traballar, responsable, entusiasta; logo, sobre todo, no Xoán Montes de Lugo, onde estiven cinco anos, nunha etapa convulsa, coa morte de Franco, etc. Tiven excelentes alumnos alí, quedei encantado. É unha cidade á que lle teño moito cariño e que lembro todos os días.

En 2020 dedicaráselle o Día das Letras a Carvalho Calero. Que opina?

Dos méritos científicos de Don Ricardo non cometerei a ousadía de poñer en dúbida nin unha coma. “A historia da literatura galega” é un gran libro, un grande adianto para a nosa cultura, un manual que ten aspectos nos que aínda non foi superado, un libro dunha erudición magnífica, moi completo. Outra cousa é como profesor. Teño que dicir que non foi un profesor que influíra en min, empezando polo feito de que nunca me mandou ler ningún libro de literatura nin de lingua galega. Eu penso que un profesor de literatura empeza por ser un profesor de lectura. Tíveno dous anos como profesor na universidade e creo que hai outras formas de ensinanza. A min non me gustou moito. E logo está aquela cousa sorpresiva da fórmula lusista, que nin era portugués nin era galego e que, ao ser introducida tanto na universidade como nos institutos, creou un enfrontamento entre o profesorado, entre os académicos, entre institucións. Houbo un galimatías bastante respectable do que foron vítimas os alumnos e os pais. Eu son dos que pensan que, neste terreo, os experimentos, con gasosa. Iso era unha fórmula de laboratorio que aínda segue tendo partidarios, que me parece moi ben, pero chegamos á oficialidade e a lingua ten que ter unhas directrices e unha autoridade, no sentido de xentes de prestixio que son os que orientan o uso lingüístico nos ámbitos académicos. E esa fórmula de Don Ricardo era unha cousa gratuíta, como de alquimia, que nin respondía ao galego nin ao portugués e que causou moito dano e moitos enfrontamentos. E eu non podo estar de acordo con iso.

Leva máis de 15 anos facendo no suplemento Nordesía crítica de literatura latinoamericana. Por que momento atravesa?

En Hispanoamérica, os grandes mitos desapareceron fisicamente. O único que queda de grande altura é Vargas Llosa, xa na etapa final da súa produción, que deixa unha obra monumental. A pesar de que desapareceron fisicamente, aí están os libros de Borges, García Márquez, Rulfo, Carlos Fuentes, etc. que, postos xuntos, son dunha potencia insuperable. O cumio da literatura hispanoamericana da segunda metade do século XX é difícil de alcanzar. A española non a sigo con moita precisión, porque non podo estar a todo e cando non podo atender unha cousa ben atendida, prefiro non participar. Pero sigo apreciando autores que son da miña formación: Miguel Delibes, Juan Marsé, Eduardo Mendoza... que son excelentes. Estou pensando en galegos, como Cela, Fernández Flórez, Torrente Ballester, Pardo Bazán e un longo etcétera. Pero aínda que non teñen esa dimensión de moi grandes, hai xente nova na literatura hispanoamericana que son moi bos escritores, ou sexa, que esa continuidade está asegurada. É certo que non se avanzou moito no ámbito editorial, que é pequeno, fortementen imaxinativo, cousas de vangarda, de pequenas revistas, moi revolucionarias ás veces, pero as editoriais viñéronse abaixo e o relevo é moi díficil. A única que continúa é o Fondo de Cultura Económica de México, que segue editando grandes libros.

Marcha coa espiña de non ter rematado algún traballo no que puxera especial interese?

Si. Hai un proxecto, que foi no que máis interese e esperanzas puxen, pero que non foi adiante por razóns que non teñen nada que ver nin comigo, nin coa investigación, nin coa lingua... Un enfrontamento entre intereses, dereitos de autor... Política pura. E o resultado é o de sempre: ás veces nin se come nin se deixa comer. Eu teño que solicitar das autoridades que ese proxecto, a edición dos “Parladoiros” de Otero Pedrayo, a primeira serie xornalística –arredor de 700 textos– integramente en lingua galega despois da Guerra Civil, poida por fin saír e estar ao dispor dos lectores e investigadores. Sería unha moi boa nova para Galicia.