Cinema (en) galego

No pasado 19 de outubro acudiamos ao Centro Cívico de Canido como ouvinte nun coloquio sobre cinema galego impartido por Brais Romero Suárez. O seu título: “Cinema galego/cinema en galego/cinema en Galicia”. 
Existía, pois, unha evidente declaración de intencións por querer estabelecer marcos ou certos límites, por veces ben difusos, acerca do que se pretende presentar como cinema puramente galego. Dígase de paso, que Brais Romero Suárez, e a pesar da súa xuventude, conta xa cun amplo percorrido no mundo audiovisual, sendo licenciado en Comunicación Audovisual e Máster en Comunicación e Industrias Creativas da USC. No momento actual, está a traballar na súa tese de doutoramento. Ten obtido varios galardóns e/ou recoñecementos (Festival Play-Doc, Premios María Luz Morales...), ten colaborado con diferentes medios impresos e dixitais, en televisións como guionista, é director e codirixe a revista de crítica cinematográfica A Cuarta Parede. 
Vaia por diante que resultou de moito interese canto o conferenciante foi enfilando a respecto do tema abordado. Cal debe ser a denominación correcta para o noso cinema?: eis o primeiro dos puntos tocado. Falou despois acerca do cinema feito antes de 1999 e de aí até hoxe. Sobre a lingua galega no cinema galego, veu ser o punto a seguir. Tratou posteriormente sobre os novos espazos do noso cinema. E, finalmente, as conclusións. Un discurso perfectamente estruturado e claro, eminentemente divulgativo, que pretendeu dar unha visión obxectiva e franca acerca do que hoxe está a acontecer co cinema feito en Galiza. Simultaneamente, foino entroncando con aqueloutro realizado xusto antes deste novo milenio, para xa se centrar nestoutro cinema máis actual. 
En defintiva, son varias as conclusións que podemos tirar ao respecto. Primeiro, o noso cinema non está a pasar polo seu mellor momento, non tanto en termos de calidade como de cantidade. Segundo, as axudas ao talento, hoxe en día, son practicamente nulas, de modo que se fai moi difícil poder emprender un proxecto en carecendo de medios. Terceiro, créase a falacia de que non existe interese por facer cinema en galego e, alén diso, de que tampouco hai espectadores para o tal cinema. Cuarto, estase a producir un importante ascenso na dirección, produción e demais por parte de mulleres. E quinto, e contrariamente a canto vimos de dicir, están en auxe diferentes festivais de cinema por todo o noso territorio: Play-Doc, Curtocircuíto, Festival de Cinema de Ourense, Mostra (S8), etc. 
Caso estabelezamos unha análise comparativa coa literatura, arte que garda unha certa proximidade co cinema, é evidente que a sorte de elementos adxuvantes que interveñen na  audiovisual —dirección, produción, guión, actores, locución, música, etc.—, antollarase sempre de moita maior complexidade no cinema que na literatura. Alén diso, facer literatura galega, e aínda que poida resultar obvio, ha de ser tan só aquela que sexa feita en lingua galega. 
O axente editorial pouco importará que sexa propiamente galego ou non, unha vez o produto se edite na lingua en que foi concibido. Ao escoitarmos a disertación de Brais Romero, foi esta unha das cuestións en que primeiramente demos en pensar. Á vontade de estilo de que a literatura precisa, ademais da de querer contar unha historia, reflectir sentimentos, etc. témoslle que engadir a lingua en que a obra literaria é creada, xa que ela tamén tenta representar unha maneira de observar e interpretar o mundo. 
Actores e actrices galegos, directores e produtores galegos, terían que conformar, cando menos, esa constelación de persoas e colaboradores necesarios para consolidaren unha infraestrutura sólida que aposte decididamente polo cinema galego. Mais é o diñeiro quen manda e o cinema, como sabemos, precisa duns orzamentos elevados para poder ser desenvolvido de xeito adecuado. 
Fora o ano 1990 que sobreviñera como un raio de esperanza; foi un instante cenital para o noso cinema. No concello de Fene, na desaparecida sala Perla exhibíranse as longametraxes Continental, Urxa e Sempre Xonxa, programación que se completaba coa mediametraxe Río de sombras, de Daniel Domínguez, e as curtametraxes Mamasunción e Esperanza, ambas de Chano Piñeiro. Tratábase, se cadra, do momento aural da cinematografía galega. 
Na década anterior, e nas Xornadas de Cinema de Ourense, dicíase: “Non cabe falar de cine galego se de Galiza se utiliza só a paisaxe, os escenarios, o tema folclórico. A melaza señoritil de La Casa de la Troya e o naturalismo literario de El bosque del lobo non nos pertencen, nada noso teñen.” Naquela altura creáranse as primeiras produtoras (Nós, Cinematográfica Galega S.A.), a convocatoria de concursos, realización de curtametraxes, xornadas como as do Carballiño, etc. Déronse, pois, pasos de xigante por tentar facer, seriamente, un cinema de noso, e en galego. 
Un dos primeiros filmes netamente galegos da nosa historia é o documental O carro (1941), con guión de Xoaquín Lorenzo e dirección de Antonio Román. 
Hoxe a viveza do cinema documental resulta sorprendente. Desde a traxedia dos veciños que teñen que abandonar as súas casas pola construción dun encoro, en Os días afogados, á loita pola sobrevivencia por un modo de vida singular, en Arraianos, pasando por Todos vós sodes capitáns, a historia dun orfanato de Tánxer, ou por Costa da Morte, un documental que explora as vidas dos seus habitantes e as adversidades que os ligan ao medio físico. 
A visibiliade principal do cinema pasa pola súa exhibición en salas apropiadas e accesíbeis a todo tipo de público. Alén diso, os premios poden e deben ser un revulsivo para unha mellor e maior difusión dos nosos filmes. 
A lingua, como xa diciamos, ha de ser o elemento nuclear que ligue e singularice a pertenza ao lugar, a ser cinema nacional galego. E é que, sen facer parte do noso cinema, Galiza pode mostrarse como motivo (Mar adentro, de Amenábar; El bosque animado, de J.L. Cuerda; Lobos sucios, de Simón Casal); pode converter nun esperpento diglósico unha espléndida novela da literatura galega (A praia dos Afogados, de Gerardo Herrero); ou, contrariamente, ser de pura cerna galega (A esmorga e Sicixia, de Ignacio Vilar).