En cidade hostil

Tan logo nos demos á faena para o artigo desta semana, o vocábulo “agonía” xurdiunos cunha certa insistencia. Seguidamente, e por arte de encantamento, unha personaxe ferrolá e tan popular que coñeceron os nosos pais, tamén nos quixo vir á memoria. Falamos do célebre Prósper, coa súa “La agonía de un cabo”, que se había de representar no Jofre e que tanta expectación levantara, resultando ser unha máis das extravagancias do famoso enganador, suposta peza dramática coa que fixera picar no anzol a non poucos veciños. Erguido o pano do teatro, unha candea co seu cabo aceso alumaba o escenario. Agonizante, pois estaba nas últimas, apagouse a luz de alí a pouco, dándose por concluída deste xeito a peza teatral á que tantos ferroláns acudiran pensando habían de asistir aos derradeiros instantes da vida dun militar do citado rango.
Insistimos deste xeito, por enésima vez, na peculiar forma de ser que nos caracteriza aos ferroláns. Non en van, a nosa “amado-odiada” cidade dá para excelentes personaxes dignas da máis extraordinaria ficción, pero, paradoxalmente, ben reais de carne e óso que viven na súa particular realidade. A listaxe podería ser abondosa e, se houber curiosidade por saber con máis pormenor, só teñen que asomarse ás galerías de personaxes descritas e caricaturizadas por Siro. O escritor cubano Alejo Carpentier defendía con afinco o que el denominou como o real marabilloso, de forma que a nova cultura hispanoamericana diferenciaríase da vella europea sempre que se mantivese allea ás trabas racionalistas e á tiranía do tempo lineal. O real marabilloso equivalería ao extraordinario, á revelación do que se xulga insólito, do que se sae das normas estabelecidas. E é que as cousas extraordinarias non se consideran como tales a forza de contemplalas a diario.
Talvez por iso ninguén se habería de estrañar se algún día algún ferrolán desaparecese no medio dese mare magnum de obras iniciadas e inconclusas ‘sine die’ que trazan a nosa cidade. Quer no labirinto do barrio de Canido, nas rúas da Estrela, de Alonso López ou de Barrié de la Maza, coas tripas para fóra; quer nas cirurxías epidérmicas practicadas en diferentes zonas para a instalación dos tanques de tormentas; quer na fastosa e enigmática mastaba escavada onde antano montaba a cabalo o máis tirano dos españois do século pasado. E se aínda a má sorte lle for esquiva, paseen vostedes tranquilamente por ese infinito arquipélago de fochancas, pavimentos irregulares, casas do barrio da Magdalena ou de Ferrol Vello caendo en perigosos anacos sobre a calzada por ver de así convocala.
Si, tamén nós tivemos esa mesma tentación de emular ao Carpentier de “Viaje a la semilla”, que conta a historia retrospectiva do Marqués de Capellanías, desde a morte ao nacemento, grazas á maxia dun vello negro, pois regrésase ao ventre, verificando un tempo en retroceso a través de eficaces recursos estilísticos. Ou ao noso Dieste de “O neno suicida”, que tamén nos relata a viaxe ao útero materno. O vello que nace do ventre da terra para logo ir en retroceso cara á infancia, relato oral contado nunha taberna por un descoñecido e que produce a perplexidade dos concorrentes, unha vez leron a noticia do tal suicidio no xornal. Comechón e desacougo que igualmente nos atraeu e empregamos na nosa obra, nunha narración breve en que a catástrofe do Discoverer Enterprise, do 13 de xaneiro de 1998, nos serve para ilustrar a deriva cara a atrás da nosa cidade. O buque Off-Shore, sorte de xigantesca vela, arrancaría Ferrol como unha peza de puzzle arrastrándoa así mar adentro e retornando á sorte de Illa dos Oficios Científicos do Mar de que falara Sarmiento.
Si, o real marabilloso abofé que pode espertar nos baixos da Costa de Mella coa futura creación dun centro de interpretación da cidade e unha oficina central de turismo, un elevador panorámico, a recuperación das escaleiras que conecten cos xardíns de S. Francisco, así como coa remodelación destes, todo conxuntamente para buscar a proxección da apertura de Ferrol ao mar e unha maior permeabilidade do muro do Arsenal. O real marabilloso tamén se virtualiza na opción da candidatura da cidade a ser Patrimonio da Humanidade, alén da incentivación de museos da industria naval, e acrecentariamos nós aínda a oportunidade perdida de impulsar a arqueoloxía industrial, logo da destrución dos case derradeiros elementos fabrís (cheminea e fachada con logotipos) non ligados á construción naval, isto é, coa vella fábrica de lapis.
Vivimos, temos que recoñecelo, en cidade hostil. O outro día preguntabámonos retoricamente se as cidades podían morrer. Que estúpida pregunta! Non morreron Ur, Mari, Palmira, Petra? Pois claro que poden. Factores económicos, históricos e xeolóxicos son algunhas das razóns. Ferrol está aínda lonxe deste infausto suceso, mais non na mudanza por algo máis modesto: deixará de chamarse cidade. Unha viaxe á semente talvez, a un tempo máis aprehensíbel, feliz, e onde o real marabilloso seica existe.