os últimos anos dediquei parte das miñas frecuentes viaxes a Portugal a coñecer as terras de Portugal máis orientais, isto é, as próximas ou lindantes coas de Zamora, Salamanca e Extremadura, que coñecía bastante mal. Desta volta visitei varias localidades da Beira Baixa e do Alto Alentexo, entre elas algunha das doce aldeas históricas da Portugal nas que aínda non estivera.

É así como cheguei a Monsanto, que ostenta o título de “Aldeia Mais Portuguesa de Portugal”, desde 1938. É normal que todas estas pequenas localidades estean situadas en zonas con costas pronunciadas, unhas máis que outras. Todas teñen o seu castelo para protexelas das invasións dos veciños, xa que están, como quen di, na fronteira, na raia, mais aínda non chegara a coñecer ningunha coa dureza escaladora de Monsanto. Tanto é así que desistín –cousa rara en min– de chegar ao castelo. Subín e subín, descansando o aconsellable, ata que o corpo dixo basta. A pendente e a calor –34 ou 35 graos– en conxunto eran moita cousa. O castelo –neste caso, que non sempre– é o topo da aldea, está bastante derruído e polo que contan ten unhas excepcionais vistas, mais, como tamén as hai, algo máis abaixo non perdín grande cousa. Chegar á casa onde ía durmir xa foi cansativo de máis, xa que pola maioría das rúas non colle un auto e, se coller, é imposible aparcalo, porque non pasaría outro. Xa que logo, houbo que deixalo a certa distancia e subir cunha maleta por aqueles empedrados ten o seu aquel.

Nun dos indicadores que había ao pé da casa lin: “Casa do Zeca Afonso”. Non tiña idea de que o cantor de Setúbal tivese relación con esa aldea da Beira. Procureina e, non sen algunhas reviravoltas, apareceu. É unha casa modesta e inhabitable que, como di unha placa, foi adquirida polo cantor na procura dun “local de inspiración e repouso”, mais que nunca foi rehabilitada, se ben hai un proxecto da Associação José Afonso e do Município de Idanha-a-Nova para convertela en casa-museu.

A placa dinos tamén que o despertar do seu gusto por Monsanto talvez non sexa alleo ao coñecemento do cancioneiro popular da Beira Baixa, tendo gravado varias e notables versións da famosa canción local da “Srª do Almortão, con destaque para a primeira versión incluída no disco Cantares do Andarilho (1968)”, apreciación coa que coincido plenamente. A que di: “Senhora do Almortão / ó minha linda raiana / virai costas a Castela / não queirais ser castelhana // Senhora do Almortão / a vossa capela cheira / cheira a cravos, cheira a rosas / cheira à flor de laranjeira // Senhora do Almortão / eu pró ano não prometo / que me morreu o amor / ando vestida de preto”.

Dando unha volta, batín, nun edificio máis sólido e conservado, da rúa da Frágua, cunha outra placa con este texto: “Nesta casa exerceu clínica de 1944 a 1946 o ilustre escritor e grande amigo de Monsanto Fernando Namora. 16-9-1978”. Non lembraba ese detalle que si coñecía, dado que hai anos lin os “Retalhos da vida de um médico” (1949 e 1963) do médico escritor. Xa na casa fun polo libro e alí, na “Historia de um parto”, no comezo da novela puiden ler: “Com vinte quatro anos medrosos e um diploma de médico, tinha começado a minha vida em Monsanto”.

Puiden dar fe da dureza da vida naquelas terras hai oito décadas que retrataba Namora. Se hoxe o é.