REGRESO Á SEMENTE

De entre os relatos que teño lido ao longo da miña vida, hai dous aos que lles teño grande estima. Neles abórdase o retorno ao estado seminal, mais sen coincidiren nos puntos de vista. Pertencen a escritores de países e culturas diferentes, que conflúen a través desa técnica chamada realismo máxico ou real marabilloso. Refírome ao noso extraordinario contista Rafael Dieste e ao enorme narrador Alejo Carpentier, un dos máximos expoñentes das letras cubanas. O relato de Dieste ao que me estou a referir, “O neno suicida”, inclúese en Dos arquivos do trasno; e o espléndido conto “Viaje a la semilla”, de Carpentier, en Guerra del tiempo.
Dicía o cubano que as cousas extraordinarias non se consideran como tales a forza de contemplalas a diario, de modo que a literatura hispanoamericana se diferenciaría da europea por quebrar as barreiras do racionalismo e do tempo lineal. A historia retrospectiva do Marqués de Capellanías de “Viaje a la semilla” encamíñase desde a morte ao nacemento del, grazas á maxia dun vello negro, que o fai retornar ao ventre materno. Ou a de Dieste de “O neno suicida”, que nos relata a viaxe ao útero, co vello que nace do ventre da terra para emprender un retroceso cara á infancia, contado oralmente nunha taberna por un descoñecido que provoca a perplexidade dos concorrentes, após teren lido a noticia do tal suicidio no xornal.
Mais baixemos á arena do día a día, a este fragor dos tempos de crise e estulticia político-económica que andamos a vivir. As mudanzas do panorama actual son soamente un espellismo desde o momento en que a democracia se converteu nunha patraña ou fantasiosa pantomima que case non nos dá marxes para poder cambiar nada. No caso de non existir un proceso revolucionario ou algo novidoso que realmente sexa capaz de traer mudanzas certas, a solución vai ter que ser a de voltarmos, dalgún xeito, a esas orixes de que falamos. Cousa, porén, bastante improbábel de certo,   tal e como temos montado este mundo en que estamos a vivir. Mais sempre haberá pioneiros que sirvan como exemplo a seguir. Esa agricultura tradicional nosa, tan deostada por ser de subsistencia, poderíase tornar nun dos alicerces. Mais tamén ese marisqueo ou pesca de autoconsumo que, igualmente, xunto coa agricultura, nos predispuxese cara a esoutra economía baseada nun sistema do troco, e co artesanato, e cos intercambios de experiencia profesional en que o patrón mercantil non fose única e exclusivamente o diñeiro.
Hai uns días terminabamos de ler a interesante e curiosa crónica contística, Contos do mar de Irlanda, de Xurxo Souto. Con esa fervenza e destreza oral tan características do autor, o libro transita polo océano adiante, entrelazando historias de todos os tempos, desde o primeiro terzo do séc. XX até os inicios do XXI. Mariñeiros das nosas ribeiras que abriron os caladoiros do Gran Sol para dalos a coñecer ao mundo. Fálase do traballo, primeiro polo quiñón, o cal se foi proletarizando posteriormente conforme a figura do armador se foi desapegando da do mariñeiro até chegar a extremos de verdadeira explotación e cobiza por veces.
E esa pesca de subsistencia, que me recordou a meu avó coa súa buceta a medias con outro veciño, ou aínda a esoutra modestísima pesca, carabel en riste, de ir asubiarlles ás barbadas, tal e como o propio X. Souto conta: “Como as barbadas ferven na auga cando escoitan o asubío...”. E todo isto levoume a pensar, seguindo polo litoral, ao tradicional sistema do raque, creba, achádego (tamén amentado), chamado por aquí, simplemente, de pasear a praia á procura do que a marea vaia traendo.
“Bateu todo o que restaba de areal e sobordou canta caixa foi encontrando polo camiño. Non estaba seguro de poder cargar sobre o Nicolao tanta cousa como atopara. E este, apercibido de que o regreso había de ser longo e duro de máis, foi lixeiro a beber ao cano que verte no final da praia desde o monte da Lagoa. Mentres tanto, Venancio agardaba comprensivo a que o animal rematase de saciar a sede e comezar o labor de amontoamento do sobordado para logo cargalo nas limpeiras que trouxera preparadas”. Velaquí un fragmento dun relato inédito, “Patria do vento tourón”, en que xustamente fago alusión a este labor que se perde na noite dos tempos. Técnica do raque que tamén podemos observar no litoral doutros puntos de Europa, por veces asociado lendariamente ao feito –nin probado nin documentado– de se colocaren luces durante a noite en lugares indebidos coa finalidade de os barcos encallaren e podérenos así saquear. O certo é que, ben ao contrario, son moitos os casos en que os habitantes da costa teñen socorrido e aloxado náufragos nas súas casas. O raque ten sido, sen dúbida, unha achega máis á economía familiar. En suma, pois, a literatura nunca ten mudado o mundo. Mais déixenme fantasiar con ese estado seminal de que partiamos, con ese retorno ao momento anterior en que o hipercapitalismo sequera proxecto era, e antollándosenos como a quimera a que poder agarrarnos.